Nghén thai kỳ là hiện tượng phổ biến xảy ra ở đa số phụ nữ mang thai, đặc biệt là trong 3 tháng đầu. Đây là phản ứng sinh lý của cơ thể mẹ bầu khi thích nghi với sự thay đổi mạnh mẽ hormone trong thai kỳ.
Nghén thường biểu hiện qua các triệu chứng như buồn nôn, nôn mửa, mệt mỏi, chán ăn và nhạy cảm với mùi vị. Mặc dù không đe dọa trực tiếp đến tính mạng, nghén có thể gây ra nhiều khó khăn trong sinh hoạt và tâm lý cho thai phụ.
Theo thống kê, có tới 50-80% mẹ bầu gặp phải tình trạng này, nhưng mức độ và thời gian kéo dài khác nhau. Một số phụ nữ trải qua nghén nhẹ, chỉ vài cơn buồn nôn thoáng qua, trong khi một số khác chịu mức độ nặng gọi là hội chứng nghén nặng (Hyperemesis Gravidarum), có thể dẫn đến mất nước, thiếu dinh dưỡng, đòi hỏi can thiệp y tế.
Nguyên nhân gây ra nghén thai kỳ
Dưới đây là một số nguyên nhân có thể gây ra hiện tượng nghén trong thai kỳ
Sự biến đổi hormone thai kỳ
- Mức hCG tăng nhanh chóng trong 6-12 tuần đầu thai kỳ khiến hệ thần kinh trung ương và hệ tiêu hóa phản ứng quá mức với các kích thích, gây ra buồn nôn và nôn mửa.
- Estrogen và progesterone cũng tăng lên, làm chậm co bóp dạ dày, gây ra cảm giác đầy hơi, khó tiêu, kích thích trung tâm nôn ở não.
- Nghiên cứu gần đây (được FDA Hoa Kỳ đề cập) chỉ ra rằng GDF15, một hormone được sản xuất bởi thai nhi/nhau thai, có thể là nguyên nhân chính gây ra buồn nôn và nôn. Mức độ nghiêm trọng của nghén có thể liên quan đến sự nhạy cảm của người mẹ với hormone này.
Hệ thần kinh và phản ứng nhạy cảm cá nhân
Mỗi người có mức độ nhạy cảm khác nhau với mùi vị và các kích thích bên ngoài. Một số mẹ bầu rất dễ bị kích thích bởi mùi khó chịu, mùi thuốc lá, thức ăn nặng mùi như cá, hải sản… dẫn đến cơn buồn nôn.
Yếu tố di truyền và đặc điểm thai kỳ
Những yếu tố làm tăng nguy cơ nghén nghiêm trọng bao gồm:
- Mang thai lần đầu
- Mang đa thai (song sinh, tam sinh)
- Mang thai bé gái (theo một số nghiên cứu, mẹ mang thai bé gái dễ nghén hơn)
- Tiền sử bị nghén nặng hoặc rối loạn tiêu hóa trước đó
Các yếu tố tác động khác
- Stress, mệt mỏi, không ngủ đủ
- Chế độ ăn uống không hợp lý, bỏ bữa hoặc ăn quá nhiều một lúc
- Môi trường sống có nhiều mùi khó chịu hoặc ô nhiễm
Một số bệnh lý cần được phân biệt
Trong các trường hợp rất hiếm, nghén nặng có thể là dấu hiệu của:
- Rối loạn tuyến giáp (bệnh cường giáp thai kỳ)
- Nhiễm trùng tiết niệu
- Rối loạn tiêu hóa nặng
Phải được chẩn đoán rõ để có hướng điều trị phù hợp.
Triệu chứng nghén thai kỳ
Triệu chứng thường gặp
- Buồn nôn, đặc biệt vào buổi sáng sớm hoặc khi ngửi phải mùi lạ, khó chịu
- Nôn mửa nhiều lần trong ngày (từ vài lần đến vài chục lần với hội chứng nghén nặng)
- Thay đổi khẩu vị: thèm ăn một số món hoặc ghét bỏ các món trước đây yêu thích
- Mệt mỏi, uể oải kéo dài
- Tiết nước bọt nhiều hơn bình thường
- Đôi khi có cảm giác chóng mặt, đau đầu nhẹ
- Giảm cân do nôn nhiều hoặc chán ăn
Phân biệt mức độ nghén
- Nghén nhẹ: Buồn nôn thoáng qua, nôn ít (1-2 lần/1 ngày), ăn uống vẫn đảm bảo. Thường xảy ra ở phần lớn phụ nữ mang thai.
- Nghén trung bình: Buồn nôn nhiều hơn, nôn 3-4 lần/ngày, cảm thấy mệt mỏi nhưng vẫn có thể ăn uống được.
- Nghén nặng (Hyperemesis Gravidarum): Nôn rất nhiều lần trong ngày, không giữ được thức ăn và nước uống, dẫn đến mất nước, giảm cân trên 5% trọng lượng cơ thể, có thể kèm theo rối loạn điện giải và suy dinh dưỡng.
Tác động của nghén đến thai phụ và thai nhi
- Nghén nhẹ và vừa: Có thể coi là dấu hiệu thai nhi phát triển tốt. Nghiên cứu cho thấy các mẹ bầu bị nghén có tỷ lệ sẩy thai thấp hơn.
- Nghén nặng kéo dài: Suy dinh dưỡng, mất nước ảnh hưởng xấu đến sức khỏe mẹ, làm tăng nguy cơ sinh non, thai nhẹ cân, thậm chí có thể gây biến chứng nghiêm trọng nếu không điều trị kịp thời.
Cách giảm nghén thai kỳ hiệu quả và an toàn
Điều chỉnh chế độ ăn uống
- Chia nhỏ các bữa ăn trong ngày (6-8 bữa nhỏ) để tránh đói lâu gây buồn nôn.
- Ưu tiên thực phẩm dễ tiêu hóa như bánh mì nướng, chuối chín, gạo trắng, các loại trái cây ít acid (táo, lê).
- Hạn chế đồ chiên xào nhiều dầu mỡ, món cay nóng, thực phẩm giàu carbohydrate tinh chế.
- Uống đủ nước (tối thiểu 2 lít/ngày), chia làm nhiều lần, tránh uống nhiều cùng lúc gây đầy bụng.
Sử dụng các biện pháp hỗ trợ
- Gừng tươi hoặc trà gừng: Gừng đã được nghiên cứu giúp giảm buồn nôn hiệu quả.
- Ngậm chanh, quất hoặc ăn bánh quy giòn vào lúc vừa thức dậy để giảm cảm giác nghén buổi sáng.
- Hít tinh dầu bạc hà hoặc xoa nhẹ vùng thái dương để giảm căng thẳng và buồn nôn.
- Giữ không gian sống thoáng mát, tránh mùi hôi, mùi lạ gây kích thích.
Chăm sóc thể chất và tinh thần
- Nghỉ ngơi đủ, tránh hoạt động quá sức.
- Giữ tinh thần lạc quan, hạn chế stress bằng các bài tập thở, thiền nhẹ.
- Súc miệng thường xuyên để giảm nước bọt và bảo vệ răng miệng.
Theo dõi sức khỏe và các dấu hiệu nguy hiểm
- Ghi chép triệu chứng nghén bằng bảng theo dõi hàng ngày sẽ giúp nhận biết sớm các dấu hiệu xấu để can thiệp kịp thời.
- Khi nghén nặng, cần đi khám ngay để được tư vấn và hỗ trợ y tế.
Can thiệp y tế khi cần thiết
- Ở mức độ nhẹ và trung bình, đa số mẹ bầu có thể tự cải thiện bằng chế độ ăn uống và nghỉ ngơi.
- Các trường hợp nặng có thể được bác sĩ kê thuốc chống nôn an toàn đã được nghiên cứu kỹ lưỡng, truyền dịch bù nước và điện giải.
- Việc dùng thuốc phải có sự chỉ dẫn chặt chẽ của bác sĩ chuyên khoa để tránh tác dụng phụ cho mẹ và thai nhi.
Kinh nghiệm điều trị nghén nặng của bác sĩ Tăng Đức Cương
Một trong những ca tiêu biểu là chị Hồng Nhung, 28 tuổi, lần đầu mang thai, bị nghén kéo dài trong 10 tuần đầu, với triệu chứng nôn mửa liên tục, mất nước, giảm 3kg.
Để điều trị cho trường hợp này, cần một kế hoạch toàn diện:
- Truyền dịch và điện giải để bù nước và cân bằng khoáng chất.
- Kê thuốc chống nôn an toàn phù hợp với thai kỳ.
- Tư vấn dinh dưỡng chi tiết, kiên trì hướng dẫn chế độ ăn chia nhỏ, ưu tiên thực phẩm dễ tiêu.
- Theo dõi sát sức khỏe và điều chỉnh phương pháp điều trị liên tục.
Kết quả sau 3 tuần, chị hồi phục sức khỏe, triệu chứng nghén giảm rõ rệt, thai nhi phát triển bình thường. Chị sinh một bé gái khỏe mạnh đủ tháng, cân nặng đạt chuẩn tại bệnh viện sản uy tín. Ca bệnh này đã được bác sĩ Cương chia sẻ nhằm nâng cao nhận thức về khả năng điều trị hiệu quả, giảm thiểu hệ quả do nghén nặng gây ra.
Thực đơn gợi ý cho mẹ bầu bị nghén
| Bữa ăn | Gợi ý món ăn hợp lý giảm nghén |
| Sáng | Bánh mì nướng, chuối hoặc ngũ cốc ít đường, trà gừng |
| Bữa phụ | Táo, lê, nước cam tươi pha loãng |
| Trưa | Cơm trắng, canh bí đao hoặc canh mướp, thịt gà luộc hoặc cá hấp |
| Chiều | Bánh quy giòn, nước hoa quả nhẹ nhàng |
| Tối | Cháo dinh dưỡng với rau củ, tránh dầu mỡ nhiều |
Bảng theo dõi triệu chứng nghén (Mẫu)
| Ngày/tuần | Mức độ buồn nôn (0-10) | Số lần nôn | Các triệu chứng kèm theo | Thức ăn hấp thu được | Ghi chú |
| Tuần 6 | 5 | 3 | Mệt mỏi, thèm ngậm kẹo chua | Bánh mì, trà gừng | Chưa nôn buổi chiều |
| Tuần 7 | 4 | 2 | Uể oải, hơi chóng mặt | Chuối, nước cam | Cảm giác khá hơn |
Những câu hỏi thường gặp khi nghén thai kỳ
Nghén có ảnh hưởng xấu đến thai nhi không?
Nghén nhẹ và vừa thường không ảnh hưởng mà còn là dấu hiệu tốt. Nghén nặng và kéo dài mới gây nguy cơ cho thai nhi.
Làm sao phân biệt nghén thông thường và nghén nặng?
Nôn nhiều lần, không giữ được nước, sụt cân nhanh, mệt lả là dấu hiệu nghén nặng cần đi khám.
Uống nhiều nước có giúp giảm nghén không?
Uống đủ nước giúp tránh mất nước do nôn, nhưng nên uống từng ngụm nhỏ, không vội vàng.
Có nên dùng thuốc chống nôn trong thai kỳ?
Chỉ dùng khi chỉ định từ bác sĩ, không tự ý dùng để tránh tác dụng phụ.
Gừng có thể dùng thế nào để giảm nghén?
Uống trà gừng, nhai gừng tươi hoặc viên gừng được nhiều mẹ áp dụng hiệu quả.
Nghén có giảm khi bước sang tam cá nguyệt thứ 2 không?
Phần lớn các mẹ bầu thấy giảm hoặc hết nghén sau 14-16 tuần.
Có cần kiêng hoàn toàn mùi thức ăn khi bị nghén?
Không cần kiêng tuyệt đối, nên tránh mùi nặng hoặc gây buồn nôn đặc biệt.
Nghén có tái phát khi mang thai lần hai không?
Có thể tái phát, đặc biệt đối với những ai nghén nặng lần trước.
Nghén có thể xảy ra cả ngày không?
Có, nghén có thể xảy ra bất cứ lúc nào, không chỉ buổi sáng.
Khi nào cần nhập viện do nghén nặng?
Nếu mất nước nghiêm trọng, không thể ăn uống, suy kiệt nên nhập viện để được chăm sóc kịp thời.
Kết luận
Nghén thai kỳ là trải nghiệm đặc trưng của thai phụ, phản ánh sự thích nghi phức tạp của cơ thể với thai nhi mới. Việc nắm vững kiến thức về nguyên nhân, triệu chứng, tác động và cách kiểm soát nghén sẽ giúp mẹ bầu giảm thiểu khó chịu, bảo vệ sức khỏe của cả mẹ và con.
Khi gặp nghén nặng, tuyệt đối không được chủ quan, cần đến bác sĩ chuyên khoa để được hỗ trợ kịp thời, tránh các biến chứng đáng tiếc. Hòa hợp giữa chế độ sinh hoạt hợp lý, chăm sóc dinh dưỡng, áp dụng các biện pháp giảm nghén an toàn và tư vấn y tế chuyên nghiệp sẽ mang lại thai kỳ khỏe mạnh, trọn vẹn niềm vui cho mẹ và gia đình.