Nhiều người từng nghe hoặc biết về bệnh quai bị – một loại bệnh nhiễm virus gây viêm tuyến nước bọt, đặc biệt là tuyến mang tai. Nhưng không phải ai cũng hiểu rõ về tác động của bệnh đối với sinh sản.
Đây là chủ đề được rất nhiều người quan tâm, đặc biệt khi nguy cơ ảnh hưởng lâu dài đến khả năng làm cha mẹ được đặt lên hàng đầu.
Một số điểm cơ bản về bệnh quai bị
Trước hết, cần hiểu rõ, quai bị là bệnh nhiễm trùng do một loại virus gọi là Mumps virus gây ra. Thường thì nó lây lan dễ dàng qua giọt nước bọt bay ra khi người bệnh ho hay hắt hơi, và cả khi tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết. Người có miễn dịch chưa đầy đủ hoặc chưa từng tiêm vaccine phòng bệnh chính là những đối tượng dễ bị ảnh hưởng nhất.
Virus khi tấn công chủ yếu vào tuyến nước bọt lớn, nhất là tuyến mang tai, gây phản ứng sưng đau, khó chịu.
Khoảng cách thời gian từ khi virus xâm nhập vào cơ thể đến lúc biểu hiện lâm sàng thường kéo dài 2-3 tuần. Trong giai đoạn này, mặc dù chưa biểu hiện rõ các dấu hiệu nhưng người bệnh có thể đã truyền bệnh cho người khác khi tiếp xúc gần.
Quai bị có thể gây vô sinh không?
Thực tế, phần lớn những người bị bệnh này không hề chịu tổn hại lâu dài đến khả năng sinh sản. Tuy nhiên, nếu biến chứng xảy ra, đặc biệt là tổn thương tinh hoàn hoặc buồng trứng, nguy cơ vô sinh là hoàn toàn có thể.
Các nghiên cứu cho thấy, khoảng 20 đến 30% nam giới trưởng thành mắc quai bị có thể bị viêm tinh hoàn, một số trường hợp sẽ dẫn đến teo tinh hoàn, suy giảm sản xuất tinh trùng. Tỷ lệ thực sự bị mất khả năng sinh sản chiếm phần rất nhỏ trong nhóm này.
Với phái nữ, các trường hợp viêm buồng trứng hay rối loạn nội tiết liên quan đến quai bị cũng khá hiếm và thường có biểu hiện nhẹ hơn so với nam giới. Tuy vậy, tổn thương kéo dài có thể ảnh hưởng đến sự rụng trứng và khả năng thụ thai.
Những biến chứng tổn thương khả năng sinh sản ở nam và nữ
Tổn thương ở nam giới
Viêm tinh hoàn là biến chứng điển hình mà mọi người hay lo sợ. Virus làm viêm và phù nề mô tinh hoàn, gây đau đớn và sưng to vùng bẹn bìu, thường xuất hiện từ 7 đến 10 ngày sau khi tuyến mang tai bị sưng. Viêm mào tinh cũng là vấn đề được ghi nhận, làm ảnh hưởng hệ thống vận chuyển tinh trùng.
Trong giai đoạn này, lượng tinh trùng sản xuất có thể giảm đi đáng kể, đồng thời chất lượng tinh trùng cũng bị suy yếu. Các rối loạn này làm giảm khả năng thụ thai và lòng tin vào quá trình sinh sản tự nhiên.
Nếu may mắn điều trị kịp thời, đa số bệnh nhân hồi phục hoàn toàn. Nhưng một số để lại hậu quả như teo tinh hoàn, thậm chí vô sinh hiếm muộn.
Tổn thương ở nữ giới
Viêm buồng trứng sau quai bị tuy ít gặp nhưng không vì thế mà không đáng lo. Triệu chứng quai bị thường là đau hạ vị, kinh nguyệt không đều sau bệnh hoặc khó thụ thai. Rối loạn nội tiết cũng xảy ra, làm ảnh hưởng tới sự trưởng thành của noãn và môi trường nội tiết tử cung, làm giảm thiểu khả năng làm tổ.
Việc theo dõi và hỗ trợ điều trị kịp thời có thể giúp khôi phục chức năng này, tuy nhiên, nếu chủ quan, nguy cơ ảnh hưởng lâu dài vẫn hiện hữu.
Làm sao nhận biết sớm các dấu hiệu biến chứng sau khi bị quai bị?
Ngay cả khi bệnh đã qua đi, những tổn thương kéo dài có thể chưa biểu hiện rõ rệt. Cần chú ý nếu xuất hiện những triệu chứng sau:
- Tại nam giới: Sưng, đau tinh hoàn kéo dài, cảm giác tinh hoàn có dấu hiệu nhỏ lại hoặc có biểu hiện rối loạn tình dục, giảm ham muốn; kết quả tinh dịch đồ cho thấy tinh trùng giảm về số lượng hoặc chất lượng.
- Tại nữ giới: Chu kỳ kinh không đều, đau bụng vùng hạ vị liên tục hoặc khó thụ thai dù đã cố gắng trong thời gian dài.
Bất kỳ tín hiệu bất thường nào cũng nên được kiểm tra ngay thông qua các bác sĩ chuyên khoa sinh sản để được tư vấn và xử trí phù hợp.
Giải pháp phòng tránh ảnh hưởng tới sinh sản do quai bị
Vaccine phòng bệnh được xem là thành tựu vĩ đại giúp giảm mạnh tình trạng nhiễm bệnh và giảm thiểu biến chứng. Tiêm đủ 2 mũi vaccine MMR chính là “vũ khí” bảo vệ hiệu quả, nhất là với trẻ em và thanh thiếu niên.
Khi mắc bệnh, điều quan trọng không kém là nghỉ ngơi đúng cách, tránh vận động mạnh đặc biệt với các trường hợp viêm tinh hoàn hoặc buồng trứng đã được xác định. Giữ gìn vệ sinh cá nhân, hạn chế tiếp xúc người khác khi đang trong giai đoạn nhiễm là cách giúp kiểm soát dịch tễ hiệu quả.
Cuối cùng, việc kiểm tra sức khỏe sinh sản sau khi khỏi bệnh là vô cùng cần thiết để phát hiện sớm bất kỳ dấu hiệu tổn thương nào. Đây là cách giúp bạn kịp thời can thiệp, tránh hậu quả lâu dài.
Hướng dẫn chăm sóc hậu biến chứng và thực hành tại nhà sau mắc quai bị
Theo bác sĩ Tăng Đức Cương – Giám đốc Đông Đô IVF Center – sau khi đã qua giai đoạn cấp tính của bệnh, việc chăm sóc đúng cách tại nhà cùng theo dõi sức khỏe cẩn thận là vô cùng quan trọng. Điều này giúp giảm thiểu các di chứng, hỗ trợ hồi phục chức năng sinh sản cũng như nâng cao chất lượng cuộc sống lâu dài.
Nghỉ ngơi hợp lý và duy trì lối sống khoa học
- Dù cảm thấy khỏe hơn, người bệnh cần duy trì nghỉ ngơi tương đối, tránh vận động mạnh hoặc mang vác nặng, đặc biệt nếu từng bị viêm tinh hoàn hoặc viêm buồng trứng. Những động tác gây áp lực lên vùng bẹn, bụng dưới hoặc vùng chậu có thể làm tổn thương kéo dài hoặc tái phát.
- Giữ tinh thần vui vẻ, tránh căng thẳng kéo dài bởi stress có thể ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình hồi phục và nội tiết.
Dinh dưỡng hỗ trợ hồi phục
- Chế độ ăn nên ưu tiên các loại thức ăn mềm, dễ tiêu, giàu vitamin (đặc biệt vitamin C, E), khoáng chất và protein – nguồn dưỡng chất thiết yếu giúp mô tế bào tổn thương được tái tạo nhanh chóng hơn.
- Uống đủ nước mỗi ngày để giữ cơ thể cân bằng và hỗ trợ các hoạt động đào thải độc tố.
- Hạn chế thực phẩm cay, nóng, hóa chất gây viêm hoặc hormone bất lợi như caffeine, rượu bia.
Theo dõi dấu hiệu sức khỏe
- Đặc biệt lưu ý đến các dấu hiệu: sưng đau tinh hoàn hoặc vùng bìu tiếp tục kéo dài, đau bụng dưới dai dẳng, chu kỳ kinh nguyệt bất thường hay dấu hiệu rối loạn nội tiết.
- Nếu có bất kỳ biểu hiện bất thường nào, hãy liên hệ ngay bác sĩ để được khám và can thiệp kịp thời.
- Việc thực hiện các khám định kỳ, xét nghiệm đánh giá chức năng sinh sản rất được khuyến khích nhằm phát hiện và xử lý thuận lợi mọi vấn đề tiềm ẩn.
Vệ sinh cá nhân và ngăn ngừa tái nhiễm
- Rửa tay thật sạch thường xuyên, đặc biệt trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
- Không dùng chung các vật dụng cá nhân như khăn mặt, cốc chén với người khác, nhằm tránh tái phát hoặc lây nhiễm chéo các bệnh lý khác.
- Nhà cửa và đồ dùng sinh hoạt nên được vệ sinh thường xuyên, thông thoáng không gian để tạo môi trường lành mạnh cho sức khỏe.
Các phương pháp hỗ trợ khác
- Áp dụng các liệu pháp vật lý như chườm ấm hoặc lạnh tùy tình trạng, có thể giúp giảm đau và sưng nề hiệu quả.
- Đối với các trường hợp đau lâu ngày sau biến chứng, có thể kết hợp tập luyện nhẹ nhàng theo hướng dẫn của chuyên gia phục hồi chức năng để cải thiện tuần hoàn và làm dịu tổn thương.
Việc chăm sóc hậu bệnh cẩn thận và chủ động theo dõi sức khỏe chính là chiếc chìa khóa quan trọng giúp người từng mắc quai bị sống khỏe mạnh, giảm thiểu tối đa rủi ro biến chứng lâu dài và đạt chất lượng cuộc sống tốt hơn. Nếu muốn an tâm tuyệt đối, đừng ngần ngại trao đổi với bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để nhận được sự hỗ trợ chuyên môn sâu sắc nhất
Những câu hỏi thường gặp
Tôi bị quai bị rồi, liệu có nguy cơ biến chứng nghiêm trọng gì không?
Có khả năng nếu bạn không chú ý chăm sóc hoặc để bệnh kéo dài. Các biến chứng như viêm tinh hoàn, viêm buồng trứng, thậm chí là viêm màng não có thể xuất hiện. Vậy nên không chủ quan, theo dõi kỹ các dấu hiệu bất thường.
Viêm tinh hoàn sau quai bị thường xảy ra như thế nào? Có dễ phát hiện không?
Thường sau vài ngày tuyến nước bọt sưng, bạn sẽ thấy vùng bìu đau và sưng to. Cảm giác đau có thể khá dữ dội và khiến bạn rất khó chịu. Nếu thấy phiền toái kéo dài, hoặc vùng sưng đỏ không hạ, cần đi khám ngay để kịp thời điều trị.
Viêm buồng trứng có phải là vấn đề phổ biến ở nữ giới mắc quai bị không?
Hiếm gặp hơn là ở nam, nhưng viêm buồng trứng vẫn xảy ra, gây đau bụng dưới, rối loạn kinh nguyệt hoặc khó thụ thai. Bạn nên chú ý các triệu chứng này nếu từng bị bệnh, đặc biệt khi có dự định sinh con.
Biến chứng thần kinh như viêm màng não nguy hiểm đến mức nào?
Viêm màng não hoặc viêm não là những tình trạng nguy hiểm, có thể đe dọa tính mạng nếu không được cấp cứu kịp thời. Triệu chứng hàng đầu là đau đầu dữ dội, cứng cổ, lú lẫn hoặc co giật. Nếu có dấu hiệu này, bạn phải nhập viện ngay.
Tụy có thể bị viêm do quai bị không? Làm thế nào để nhận biết?
Tụy cũng có thể bị tổn thương do virus không kiểm soát. Bạn sẽ thấy đau bụng dữ dội vùng thượng vị, buồn nôn hay nôn. Đây là biến chứng ít gặp nhưng không thể xem nhẹ, cần chăm sóc và theo dõi y tế chặt chẽ.
Có những dấu hiệu nào báo sớm các rối loạn về sinh sản sau khi khỏi bệnh?
Bạn hãy chú ý nếu thấy tinh hoàn sưng đau kéo dài, hoặc thay đổi bất thường về tinh dịch ở nam; còn nữ thì chú ý chu kỳ kinh không đều, đau hạ vị lâu ngày hoặc khó có thai. Đừng ngần ngại đi khám chuyên khoa để kiểm tra sớm.
Có thể làm gì để hạn chế biến chứng khi mắc bệnh này?
Việc nghỉ ngơi đầy đủ, đúng cách, uống thuốc theo chỉ dẫn chuyên gia và ăn uống hợp lý rất quan trọng. Tiêm phòng vaccine đầy đủ là bước phòng bệnh chủ yếu không thể thiếu. Bên cạnh đó, theo dõi sức khỏe kỹ càng và tái khám khi có dấu hiệu bất thường sẽ giúp phòng tránh biến chứng nguy hiểm.
Lời kết
Quai bị có thể để lại hậu quả ảnh hưởng đến sinh sản nhưng không phải là điều hiện hữu đối với tất cả người mắc bệnh. Phát hiện và chăm sóc kịp thời có thể giảm thiểu tối đa rủi ro này. Cần nâng cao kiến thức, tiêm vaccine đầy đủ và kiểm tra sức khỏe định kỳ nếu từng mắc bệnh.
