Triệu chứng quai bị và cách chăm sóc hiệu quả để tránh biến chứng

Quai bị là một bệnh lý truyền nhiễm gây phiền toái phổ biến, bởi virus Mumps có khả năng tấn công chủ yếu vào các tuyến nước bọt, đặc biệt là tuyến mang tai. Dù phần lớn trường hợp diễn tiến nhẹ, nhưng khi chủ quan, người bệnh rất dễ gặp các biến chứng nghiêm trọng. 

Việc nắm rõ dấu hiệu nhận biết và áp dụng biện pháp điều trị đúng đắn là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe của bản thân và những người xung quanh.

Tìm hiểu tổng quan về quai bị

Quai bị về bản chất là một bệnh cấp tính gây ra bởi loại virus thuộc họ Paramyxoviridae. Loại virus này lây lan nhanh chóng qua giọt bắn trong không khí khi người bị bệnh ho hoặc hắt hơi. Những người có sức đề kháng yếu hoặc chưa từng tiêm vaccine dễ trở thành đối tượng bị ảnh hưởng nhất.

Tính từ lúc virus xâm nhập cho đến khi xuất hiện dấu hiệu đầu tiên, người bệnh thường trải qua 2 – 3 tuần không hề hay biết. Trong suốt giai đoạn đó, khả năng lây nhiễm virus là rất cao, thậm chí trước cả khi biểu hiện sưng tuyến nước bọt xuất hiện.

Việc nhận biết hoặc chẩn đoán sớm giúp gia tăng cơ hội điều trị thành công, đồng thời giảm thiểu nguy cơ virus truyền bệnh cho người khác – đặc biệt quan trọng trong gia đình và môi trường học đường.

Triệu chứng nhận diện bệnh quai bị

Giai đoạn đầu – những dấu hiệu mờ nhạt

Đầu tiên, bạn có thể cảm thấy một vài biểu hiện khá phổ biến của nhiều loại bệnh nhiễm trùng như: sốt nhẹ, cảm giác cơ thể hơi mỏi mệt hoặc nhức nhối. Thông thường, người bệnh cũng chịu chứng đau đầu và mất cảm giác ngon miệng, dẫn đến ăn uống kém hiệu quả hơn. 

Nếu bạn hoặc người thân có các dấu hiệu như vậy và vừa tiếp xúc với người bệnh, nên cẩn trọng theo dõi kỹ hơn.

Khi bệnh trở nên rõ nét

Lúc này tuyến nước bọt mang tai sẽ sưng to rõ rệt, đây chính là dấu ấn đáng chú ý nhất. Nhiều trường hợp sưng một bên, cũng có thể sưng đối xứng cả hai bên, đi kèm cảm giác da căng, có thể hơi đỏ. Cảm giác khó chịu, đau khi nhai hoặc nuốt thức ăn càng làm việc ăn uống trở nên khó khăn. Không ít người cảm thấy miệng khô, nuốt có phần vướng víu hoặc cong tức ở vùng dưới hàm, đôi khi đi kèm sưng và đau ở vùng hàm.

Ngoài ra, trong một số ca bệnh, người ta còn ghi nhận thêm cảm giác buồn nôn, nôn hay các dấu hiệu chán ăn kéo dài. Tình trạng này nếu không được xử trí đúng cách có thể nhanh chóng khiến sức khỏe người bệnh giảm sút nghiêm trọng.

Những biến chứng sức khỏe không thể xem thường

Nếu không được chăm sóc hoặc điều trị kịp thời, quai bị rất dễ gây ra các hậu quả khó lường, đặc biệt ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.

Viêm tinh hoàn là biến chứng phổ biến và nặng nề nhất ở nam giới trưởng thành. Biến chứng này thường khiến tinh hoàn sưng đau, đôi khi kèm sốt cao, biểu hiện rất rõ rệt sau vài ngày tuyến mang tai bị sưng. Nếu không được can thiệp đúng cách, biến chứng có thể để lại di chứng như teo tinh hoàn, thậm chí gây vô sinh.

Ở nữ giới, tình trạng viêm buồng trứng mặc dù ít gặp hơn nhưng vẫn có thể gây ra những tổn thương nghiêm trọng, ảnh hưởng khả năng mang thai hoặc làm mẹ trong tương lai.

Một số biến chứng khác ít phổ biến hơn nhưng không kém phần nghiêm trọng như:

• Viêm màng não hoặc viêm não, biểu hiện bởi đau đầu dữ dội, cứng cổ, lú lẫn hay co giật.
• Viêm tụy cấp với biểu hiện đau bụng quặn thắt, nôn mửa, men tụy tăng cao trên xét nghiệm.
• Những tổn thương tại tim hoặc các khớp cũng từng được ghi nhận dưới dạng viêm cơ tim hoặc viêm khớp thoáng qua.

Đặc biệt, phụ nữ mang thai bị nhiễm virus quai bị trong ba tháng đầu tiên có nguy cơ mất thai hoặc sinh non, thai dị tật cao, cần được thăm khám và theo dõi kỹ lưỡng bởi bác sĩ chuyên khoa.

Phương thức điều trị

Hiện tại chưa có thuốc kháng virus đặc hiệu trị nguyên nhân chính gây bệnh, vì vậy điều trị chủ yếu tập trung hỗ trợ giảm nhẹ triệu chứng và phòng ngừa biến chứng.

• Nghỉ ngơi tuyệt đối, ngừng các hoạt động nặng, tránh đi lại nhiều, điều này giúp giảm phù nề và làm dịu tổn thương tuyến nước bọt.
• Thuốc hạ sốt và giảm đau như paracetamol hoặc ibuprofen dễ dàng giúp bạn kiểm soát tình trạng sốt và giảm cảm giác đau.
• Chườm lạnh phía ngoài tuyến mang tai, cách này khá hiệu quả trong giảm sưng viêm và cảm giác đau.
• Duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý, ưu tiên thức ăn mềm dễ nuốt, đảm bảo bổ sung đủ nước và vitamin.
• Với các trường hợp biến chứng, yêu cầu tư vấn và điều trị chuyên sâu từ bác sĩ chuyên khoa mới đảm bảo hiệu quả cao và tránh rủi ro lâu dài.

Bệnh nhân nên chú ý tái khám định kỳ hoặc theo dõi các triệu chứng nghiêm trọng hơn như đau ở tinh hoàn, đau bụng, dấu hiệu thần kinh… để kịp thời xử trí.

Cách phòng bệnh quai bị hiệu quả cho mọi lứa tuổi

Phòng bệnh luôn là biện pháp đầu tiên và tối ưu nhất để ngăn ngừa quai bị lây lan và giảm thiểu biến chứng. Ngoài việc tiêm vaccine MMR theo lịch trình định sẵn, mỗi người nên chú ý một số khuyến cáo thiết thực trong sinh hoạt hàng ngày.

• Tiêm phòng đủ liều: Việc tiêm đủ hai liều vaccine MMR được chứng minh tạo miễn dịch lâu dài và mạnh mẽ, gần như bảo vệ hoàn toàn trước virus.
• Giữ vệ sinh cá nhân: Rửa tay nhiều lần trong ngày, đặc biệt sau khi tiếp xúc nơi công cộng hoặc khi có triệu chứng nhiễm trùng.
• Hạn chế tiếp xúc trong mùa dịch: Tránh tụ tập đông người, giữ khoảng cách xã hội, đặc biệt khi có người nghi ngờ hoặc mắc bệnh.
• Không dùng chung đồ cá nhân: Khăn mặt, cốc uống nước, bát đũa… là những vật dụng dễ lây truyền virus.
• Che miệng khi ho, hắt hơi: Sử dụng khăn giấy hoặc khuỷu tay để hạn chế phát tán giọt bắn.

Những biện pháp trên giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và bảo vệ cộng đồng, từ đó làm giảm áp lực lên hệ thống y tế.

Tầm quan trọng của việc tiêm vaccine quai bị

Không thể nhấn mạnh quá mức vai trò của tiêm phòng trong phòng bệnh truyền nhiễm nói chung và bệnh quai bị nói riêng. Vaccine MMR vừa phòng hiệu quả quai bị, vừa bảo vệ bạn trước các bệnh thường gặp khác như sởi, rubella.

• Đối tượng tiêm: Trẻ em 12-15 tháng tuổi tiêm mũi đầu tiên, mũi thứ hai tiêm lại lúc 4-6 tuổi hoặc theo lịch của từng quốc gia.
• Lợi ích: Giảm tỷ lệ mắc bệnh, giới hạn sự lan truyền trong cộng đồng.
• An toàn: Vaccine được kiểm định chất lượng nghiêm ngặt, tác dụng phụ nhẹ và hiếm xảy ra.
• Tiêm nhắc lại: Đối với một số người chưa tiêm hoặc miễn dịch yếu, dịch vụ y tế có thể khuyến cáo tiêm nhắc lại nhằm nâng cao hiệu quả bảo vệ.

Việc phổ cập tiêm chủng đúng lịch tại các trường học, cơ quan và cộng đồng giúp tạo miễn dịch cộng đồng, ngăn chặn dịch bệnh bùng phát.

Những điều cần lưu ý khi chăm sóc trẻ nhỏ bị quai bị

Trẻ nhỏ là nhóm đối tượng dễ mắc bệnh và cần chăm sóc đặc biệt:

• Chế độ ăn: Lựa chọn thức ăn mềm, dễ tiêu, tránh thức ăn cay, mặn hoặc cứng làm trẻ khó nuốt.
• Giữ ấm: Tránh gió lạnh, mặc quần áo phù hợp giúp trẻ hạn chế viêm nhiễm đường hô hấp.
• Thận trọng khi dùng thuốc: Không tự ý dùng thuốc giảm đau hoặc hạ sốt cho trẻ mà chưa hỏi ý kiến bác sĩ.
• Theo dõi kỹ: Quan sát sự thay đổi của sau tuyến mang tai và các triệu chứng điều chỉnh kịp thời nếu trẻ có dấu hiệu biến chứng.
• Hạn chế tiếp xúc với trẻ khác: Tránh lây lan bệnh trong gia đình hoặc nhóm trẻ.

Lời khuyên khi chăm sóc người lớn tuổi mắc quai bị

Bên cạnh trẻ em, người trưởng thành cũng là nhóm rất dễ gặp biến chứng với quai bị:

• Chú ý nghỉ ngơi: Phụ nữ trưởng thành hoặc người lớn tuổi nên tránh vận động quá sức, để cơ thể hồi phục hiệu quả.
• Theo dõi sát dấu hiệu biến chứng: Đau tinh hoàn, đau bụng, biểu hiện thần kinh cần được khám và điều trị kịp thời.
• Tâm lý tích cực: Việc duy trì tinh thần thoải mái, tránh stress giúp tăng sức đề kháng và nhanh hồi phục.
• Tư vấn sức khỏe định kỳ: Thực hiện các kiểm tra chuyên sâu nếu từng bị biến chứng hoặc có bệnh nền đi kèm.

Những câu hỏi thường gặp

Bệnh quai bị dễ lây lan không?

Virus gây bệnh quai bị truyền qua giọt bắn khi ho hoặc hắt hơi, nên chỉ cần tiếp xúc gần là có thể bị lây. Đặc biệt là ở môi trường đông người như trường học hay nhà trẻ thì bạn phải thật cẩn thận.

Nếu mắc bệnh, bao lâu thì triệu chứng bắt đầu xuất hiện?

Thường thì sau khi bị virus xâm nhập, không phải ngay lập tức mà khoảng vài tuần sau mới thấy các dấu hiệu rõ ràng. Nên trong giai đoạn này, bạn có thể cảm thấy khỏe, nhưng vẫn có thể nhiễm và phát tán virus cho người khác.

Có cách nào để phân biệt quai bị với các bệnh sưng mặt khác không?

Tuy khá giống nhau, nhưng sưng tuyến mang tai kèm theo đau mỗi khi bạn nhai hoặc nuốt chính là dấu hiệu đặc biệt của bệnh này. Còn nếu chỉ là sưng do dị ứng hoặc viêm do nguyên nhân khác thì triệu chứng đau thường sẽ khác hoặc kèm theo yếu tố môi trường. 

Bị mắc quai bị rồi thì có mắc lại không?

Rất ít trường hợp bị lại, vì sau khi khỏi bệnh, cơ thể sẽ tạo ra kháng thể bảo vệ lâu dài. Tuy nhiên, vẫn có người mắc lại – thường do hệ miễn dịch yếu hay các lý do đặc biệt khác  – nhưng trường hợp đó không phổ biến. 

Tôi nên làm gì khi phát hiện người nhà có dấu hiệu bệnh?

Bạn nên khuyên họ nghỉ ngơi hoàn toàn, tránh tiếp xúc gần với người khác, đồng thời liên hệ với bác sĩ để được khám và tư vấn điều trị phù hợp. Đừng quên giữ vệ sinh sạch sẽ trong nhà, đồ dùng cá nhân phải riêng biệt, tránh làm virus lan rộng.

Có cần dùng thuốc kháng sinh khi bị quai bị không?

Không, vì đây là bệnh do virus nên kháng sinh không tiêu diệt được tác nhân gây bệnh. Thuốc chỉ dùng để giảm triệu chứng như sốt hay đau. Dùng kháng sinh bừa bãi chỉ làm tăng nguy cơ đề kháng.

Tiêm phòng có thể phòng bệnh này hoàn toàn không?

Vaccine giúp giảm rất nhiều khả năng mắc bệnh và biến chứng, nhưng không phải lúc nào cũng tránh được 100%. Tuy nhiên, đây vẫn là cách tốt nhất nên lựa chọn để bảo vệ chính mình và cộng đồng.

Kết luận

Quai bị là bệnh truyền nhiễm gây nhiều phiền nhiễu và tiềm ẩn biến chứng nguy hiểm nếu bỏ qua. Việc nắm rõ dấu hiệu ban đầu và chủ động áp dụng phương pháp chăm sóc, điều trị đúng là chìa khóa bảo vệ sức khỏe cho bản thân và cộng đồng. Đồng thời, tiêm phòng và thực hiện nghiêm chỉnh các biện pháp vệ sinh giúp tầm soát bệnh hiệu quả, hạn chế dịch lây lan.

Nếu có bất kỳ triệu chứng nghi ngờ, đừng ngần ngại liên hệ ngay với cơ sở y tế uy tín để được thăm khám và tư vấn phù hợp.